ADHD: een race tegen de (biologische) klok
In de blog ADHD: alle dagen heel DUF gaat het over wat er vaak anders loopt in slaap- en waakritmes bij ADHD. De biologische klok regelt naast slaap nog veel meer ritmes in ons lichaam. Lopen deze ook uit de pas bij ADHD? Hier staan de cijfers en feitjes voor je op een rijtje.
Leestijd: 3 minuten
Liever luisteren dan lezen?
Biologische klok
Een klein gebied in de hersenen regelt al onze ritmes: de biologische klok. Officieel heet dit gebied net boven de kruising van de oogzenuwen de suprachiasmatische nucleus (SCN). Alles in ons lichaam heeft een ritme: je concentratie, hartslag, stemming, suikerhuishouding, spijsvertering, schildklier, hormonen, lichaamstemperatuur, etc. Onze biologische klok zorgt ervoor dat al deze processen een vast ritme volgen. En met behulp van ‘zeitgebers’, zoals licht, voedsel en beweging kan die klok de interne processen goed afstemmen op het omgevingsritme. Zo zorgt hij ervoor dat we goed zijn aangepast aan de taken die er gedaan moeten worden.
Goeie timing
Als je biologische klok goed staat afgesteld, lopen al die ritmes op tijd en kun je goed functioneren. Je stemming is over het algemeen overdag beter dan ‘s nachts. Ook je lichaamstemperatuur is overdag hoog en in de nacht laag. Bij melatonine (ons slaaphormoon) loopt het ritme juist andersom: de piek is ’s nachts. Je concentratie is vroeg in de ochtend nog niet optimaal en rond 15.00 hebben de meeste mensen een concentratie- dipje. Zo hebben alle processen in ons lichaam een eigen ritme. Die ritmes grijpen op elkaar in en beïnvloeden elkaar. Met de biologische klok als dirigent van het geheel.
Ritmes bij ADHD Out of Tune
Zijn alle ritmes verstoord bij ADHD? Nee, gelukkig niet. Maar we zien wel vaker een samenhang wanneer een ritme uit de pas loopt. Als het ene ritme is verstoord, gaan ook andere ritmes verschuiven.
80% van de mensen met ADHD heeft een slaapstoornis [1]. En winterdepressies komen tot wel 9x vaker voor bij ADHD [1]. Ook het ritme van hormonen, zoals melatonine, eethormonen en dopamine loopt vaak anders bij mensen met ADHD (zie CIJFERS & FEITJES hieronder).
CIJFERS & FEITJES
ritmes en ADHD
Seizoensgebonden depressies (winterdepressies) komen voor bij 3% van de algemene bevolking in Nederland. En bij wel 27% van de mensen met ADHD! [1] Zo’n 60% van de volwassenen met ADHD heeft last van terugkerende depressies. Dat is 3x vaker dan normaal gesproken [1]. Het premenstrueel spanningssyndroom (PMSS) komt veel vaker voor bij vrouwen met ADHD. Namelijk bij 46% ten opzichte van 3-5% in de algemene bevolking [1].
Het volume van de pijnappelklier is gemiddeld kleiner bij ADHD [1]. Hier wordt melatonine gemaakt: ons slaaphormoon. Het verschil in grootte is gelinkt aan een laat chronotype (avondmens) en aan de ernst van ADHD [2]. Lichaamstemperatuur heeft meestal een verlaat ritme bij ADHD en het inslapen duurt gemiddeld langer [2].
Bij ADHD komen vaker dan normaal de slaapgerelateerde bewegingsstoornissen RLS (restless legs syndrome) en PLMD (periodic limb movement disorder) voor. Bij alle drie de stoornissen is er een verband met verschuivingen in de dopamine huishouding [1].
Ook de eethormonen ghreline en leptine zijn vaak uit balans bij ADHD. Hierdoor krijg je meer eetlust, vooral in voedsel met veel koolhydraten. Hetzelfde zie je bij winterdepressies, die bij ADHD meer voorkomen [1]. Bij een verlate slaapfase (wat bijna 80% van de mensen met ADHD heeft) verschuift het ritme van allerlei stofwisselingsprocessen. Doordat je ’s nachts actiever bent en later eet, daalt je glucosespiegel in de nacht niet voldoende. Dit kan leiden tot een verstoorde insulinerespons; een risicofactor voor overgewicht en diabetes [1]. Sommige genen die te maken hebben 24- uurs ritmes zijn ook gelinkt zijn aan ADHD- klachten:
- CLOCK gen: link met ADHD en stemmingsstoornissen [3]
- BIMAL1 en PER2: betrokken bij verlate slaap en ADHD [4]
- DRD4 gen: geassocieerd met ADHD en speelt een rol bij seizoensgebonden depressies en overgewicht [1]
Referenties
- Kooij, J.J.S. ADHD bij volwassenen. Diagnostiek en behandeling. Pearson Benelux. (2017)
- Coogan, A.N. & McGowan, N.M. A systematic review of circadian function, chronotype and chronotherapy in attention deficit hyperactivity disorder (2016).
- Kooij, S. & Bijlenga, D. The circadian rhythm in adult attention- defcit/hyperactivity disorder: current state of affairs. Expert review neurotherapy (2013).
- Baird A.L, Coogan A.N., Siddiqui A., Donev R.M., Thome J. Adult attention- deficit hyperactivity disorder is associated with alterations in circadian rhythms at the behavioral, endocrine and molecular levels. Mol. Psychiatry 17(10), 988-995 (2012).
